YEREL YÖNETİMLERDE ŞEFFAFLIĞIN ÖNEMİ

İzel Akkurt

Özet

Yerel yönetimlerde son yıllarda yaşanan yönetsel dönüşümle birlikte şeffaflık kavramı giderek önemini arttırmıştır. Yerel yönetimlerde şeffaflığın sağlanması yerel ihtiyaçların giderilebilmesi için planlama, eyleme geçme gibi süreçler ile birlikte katılımın sağlanabilmesi konusunda da aracı bir rol üstlenmektedir. Günümüzde yerel yönetimlerde şeffaflığın sağlanabilmesi, kapsamı, sınırları ve merkezi yönetim ile arasındaki denge gibi farklı sebepler ile de şeffaflık kavramı yerel yönetimlerde sıkça gündeme gelmektedir. Ayrıca yıllar içerisinde yapılan farklı uygulamalar ve bilgi teknolojilerindeki gelişmelerde yerel yönetimlerde şeffaflığın sağlanabilmesinde etkili olmuştur. Bu çalışma ile de giderek bilinirliğini ve etkisini arttıran şeffaflığın yerel yönetimlerdeki yeri ve önemi ele alınmaktadır. Bu kapsamda çalışmanın kapsamı yerel yönetimlerde şeffaflık kavramı, öneminin ele alınması ve avantajlarıdır. Çalışma ulusal ve uluslararası kaynakların taranması ve analizlerine dayanak oluşturulmuş, literatür taraması ile analiz yönteminden faydalanılmıştır. Çalışma ile yerel yönetimlerde şeffaflık kavramının hayata geçirilmesinin önemi ve faydalarının ortaya konulması amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler: Yerel Yönetimler, Şeffaflık, Şeffaflık İlkesi

Abstract

The concept of transparency has become increasingly important with the administrative transformation in local governments in recent years. Ensuring transparency in local governments plays an intermediary role in ensuring participation in processes such as planning and taking action to address local needs. Today, the concept of transparency in local governments is frequently on the agenda for different reasons such as the scope, limits and the balance between the central government and local governments. In addition, different practices and developments in information technologies over the years have been effective in ensuring transparency in local governments. In this study, the place and importance of transparency in local governments, which is becoming increasingly known and influential, is discussed. In this context, the scope of the study is the concept of transparency in local governments, its importance and advantages. The study is based on the review and analysis of national and international sources, and a literature review and analysis method is used. The study aims to reveal the importance and benefits of implementing the concept of transparency in local governments.

Key Words: Local Governments, Transparency, Transparency Principle

YEREL YÖNETİMLERDE ŞEFFAFLIĞIN ÖNEMİ

Yerel yönetimler değişimlerden etkilenebilecek dinamik yapısı ile birlikte yıllar içerisinde birden çok dönüşüme sahne olmuştur. Özellikle yönetişimin bilinirliğinin artmasının üzerine şeffaflık kavramı da ön plana çıkmış ve giderek etkisi artmaya başlamıştır. Geleneksel yöntemlerle yönetimde kapalı ve gizliliğe dayanan bir anlayıştan şeffaflık aşmaya doğru geçiş süreci yönetimlerde farklılık göstermiştir. Ancak genel olarak kamu yönetimlerinde şeffaflık kavramının ön plana çıktığı ve hem yerelde hem merkezde buna uygun şekilde dönüşümün gerçekleşmeye başladığı görülmüştür. Aşağıda sırasıyla şeffaflık kavramı ve kavrama ilişkin temel özellikler, yerel yönetimlerdeki etkisi, neden önemli bir konumda yer aldığı ve avantajları ele alınmaktadır.

1. Şeffaflık Kavramı

Kelime anlamı ile “saydamlık” olarak nitelendirilmekte olan şeffaflık (transparency) kavramına Türkçe’de yakın olan birçok kelime ve deyim bulunmaktadır (Akpınar, 2011, s. 240). Yönetimlerde şeffaflık, açık bir anlayışı ve temeli gizliliğe dayalı olmayan bir yönetimi ifade etmektedir. Geniş anlamda ise şeffaflık, halkın yönetim tarafından yürütülen iş, işlemlerden haberdar olması, gerekli bilgi, belgeye ulaşabilmesini, yönetime katılmasını, yapılanları denetleyebilmesini, yanlışlardan hesap sorabilmesi gibi temel özellikleri içeren demokratik, temiz ve dürüst yönetim anlayışı anlamına gelmektedir (Akpınar, 2011, s. 240).

Eryılmaz’a göre şeffaflık yönetimlerde geliştirilmesi gereken bir süreçtir (2019, s. 303). Yerel yönetimlerde ise halka en yakın birimlerin hizmet sağladığı düşünüldüğünde bu birimlerin ulaşabilir olmasını içerdiği görülmektedir. Bundan dolayı şeffaflığın esas alındığı yönetimlerde halka yakın bir anlayış ile bilgilere erişim kolay ve hızlı yönetimler ulaşabilir ve cevap verebilir haldedir.

Tarihçesine bakıldığında şeffaflık kavramının 20. yüzyılın ikinci yarısında yönetimde yaşanan olumsuzlukların artması geleneksel idareyi yapının tartışmaya açılması gibi sebepler ile ön plana çıkmaya başladığı görülmektedir​ (Küçük, 2017, s. 75)​. Kavramın gündemde olmasına ve gelişmesine 1993 yılında kurulan Uluslararası Şeffaflık Örgütü (Transparency International) büyük katkı sağlamıştır (Akpınar, 2011, s. 239). İlerleyen yıllarda ise yönetimde yaşanan dönüşüm ile birlikte kavramın etki alanının genişlediği görülmüştür. Şeffaflık kavramının kullanımı, gelişimi ve anlamının geçirdiği bu dönüşüm ulusüstü kuruluşlar ve sivil toplum kuruluşları ile ilişkilendirilmektedir​ (Ball, 2009, s. 295)​. Bu göz önüne alındığında şeffaflığın diğer yönetsel kavramlara kıyasla yönetimde tarihinin daha yeni ancak özellikle 2000 sonrası bilgi teknolojilerinin geliştiği dönemde dikkat çeken bir kavram olarak yer aldığı söylenebilir.

2. Yerel Yönetimlerde Şeffaflık Kavramı ve Hayata Geçirilmesi

Yerel yönetimler, halkın mahalli ve müşterek ihtiyaçlarının görülmesi üzerine hizmet sağlayan ve merkez ile dengenin sağlanmasında aracı olarak yer alan bir yapılanma olarak yıllar içerisinde yönetimlerdeki değişimlerden yakından etkilenmiştir. Diğer bir deyişle, yönetimlerde geniş kapsamlı bir değişimi öngören şeffaflık da yerel yönetimleri de etkileyen bir kavram olarak karşımıza çıkmaktadır​ (Kırışık, 2016, s. 16)​.

Yerel yönetimlerde şeffaflık, yerel yönetimlerin faaliyet, karar ve uygulama aşamalarında kamuoyu bilgi ve denetimine açık olmasını ifade etmektedir (Bulgan, 2008, s. 47). Yerel yönetimlerde şeffaflığın hayata geçirilmesinde üç temel amaçtan söz edilebilir. Bunlardan ilki, yönetimdeki işleyişin iyileştirilmesidir. İkincisi, yönetim-birey ilişkilerinin iyileştirilmesidir. Son olarak ise yönetimin demokratikleşmesi amaçlanmaktadır ​(Doğan, 2014, s. 176–177)​. Bu temel amaçlara ek olarak ülkeden ülkeye değişebilecek temel amaçlardan da söz edilebilmektedir.

Yerel demokrasiyi yakından etkileyen yerel yönetimlerde şeffaflığın hayata geçirilebilmesi için sivil toplumun varlığı yeterli olmayıp demokratik süreçlere de katılım sağlaması gerekmektedir (Pustu, 2005, s. 132). Yerel yönetimlerde şeffaflığın hayata geçirilmesi ile birlikte ise meydana gelen ve gelebilecek değişimler şu şekilde özetlenmektedir;

• Yönetişim uzmanları halkla kolay ve hızlı bir şekilde fikir alışverişinde bulunabilirler,
• Teknolojinin ilerleyişinden fayda sağlayarak birçok programlar oluşturulmaktadır,
• Oluşturulacak programların basit ve her insan tarafından çözülebilir niteliğe sahip yapısı ile hızlı bir iletişim ortamı sağlayarak halkın yeni fikirlerine ve çözüm önerilerine rahatlıkla ulaşılabilmektedir,
• Yerel yönetimin farklı konularıyla ilgili oy kullanma ile birlikte ortak karar verme platformu oluşturulabilir,
• Hizmetin uluslararası kalite standartlarına uygunluğu, halkın memnuniyeti, neler istediği gibi daha birçok şey bu sayede öğrenilebilmektedir,
• Kamu harcamaları, kamu hizmetleri veya kamu gelirleri hepsinin takibini yapılabilir​ (Gürün & Gezici, 2018, s. 83)​.

Yukarıda sıralanan bu maddelerin uygulanıp uygulanmaması ya da uygulanma düzeyleri ülkeden ülkeye değişmekle birlikte yerel yönetim birimleri arasında da farklılıklar göstermektedir. Bazı yerel birimler, bu maddeleri başarılı bir şekilde yönetimlerine uygulayarak şeffaf ve ulaşılabilir bir yerel yönetişimi hayata geçirirken bazıları ise tam tersi gizli bir yerel yapılanmayı tercih etmektedir. Yerel yönetimde gizli bir yapılanma tercih edildiğinde ise bilgiye ulaşmada ve kurumlar arası iş birliğinde sorunlar ile karşılaşılabilmektedir. Bundan dolayı her yerel birimin şeffaflık süreci iyi tasarlanarak kavrama ilişkin sınırlar ve uygulama ele alınarak açıkça sivil toplum, STK’lar ve ilgili kurum ve kuruluşlar ile paylaşılmalıdır. Bunun yanında yerel yönetimlerde şeffaflığın hayata geçirilebilmesi için şu temel maddelerin dikkate alınarak sürecin tasarlanması önerilmektedir;

• Paydaşların ve iletişim kanallarının doğru belirlenmesi,
• Bilgi teknolojilerinden ve yönetimdeki diğer araçların etkin kullanılabilmesi ve tehditlere (kişisel bilgilerin korunması, siber saldırı vb.) karşı önlem alınması,
• Kurum, kuruluş, STK ve sivil toplum arasında güçlü iş birliği ortamı hazırlanabilmesi ve sürdürülmesi,
• Bilgi, belge ve yerel birimlere ulaşımın nasıl olacağı ile ilgili tüm paydaşların bilgilendirilebilmesi.

Özetle, yerel yönetimlerde şeffaflığın hayata geçirilmesi ele alındığında en basit ifade ile bir yerel birim olan belediyenin aldığı her kararın orada yaşayan vatandaşların hayatını derinden etkilediği ifade edilebilir. Bu nedenle belediye organlarının bu gerçeği göz önünde bulundurarak faaliyetlerinden seçmenini bilgilendirmesi ve vatandaşların gereken bilgi ve belgeye ulaşması gerekli durumlarda kararı etki edebileceği ortam ve imkanı tasarlanması şeffaflığın hayata geçirilebilmesi için çok önemlidir​ (Çukurçayır, Özer, & Turgut, 2012, s. 7)​. Aynı şekilde diğer yerel birimlerin de şeffaflığı hayata geçirmesi ve diğer yönetişim ilkeleriyle birlikte bağlantılı bir şekilde hareket etmesi yönetimde çok yönlü ve paydaşlı bir yönetsel anlayışı destekleyecektir.

3. Sonuç ve Değerlendirme

Yönetimler, yüzyıllar boyu farklı kavramlar ve uygulamalardan etkilenerek dönüşüme uğramıştır. Yerel yönetimlerde halka en yakın yönetim birimlerinden birisi olarak yönetimdeki bu değişim ve dönüşümlerden etkilenmiştir. Şeffaflık kavramı da yerel yönetimlerde dönüşümün bir parçası olarak yerini almıştır. Kavramın esas alınması ile yerel yönetimlerde paydaşların katılımını destekleyen, bilgi teknolojilerinden yararlanabilen ve ulaşılabilir yeni bir yerel yapı tasarlanmıştır. Tasarlanan bu yapı ülkeden ülkeye değişiklikler gösterse de birçok ülkede ve yerel birimde başarıyı beraberinde getirmiştir. Kalkan ve Alparslan tarafından yapılan çalışmada da şeffaflığın yerel yönetimlerin başarısı üzerinde pozitif bir etkiye sahip olduğunun altı çizilmiştir (2009, s. 31). Bununla birlikte yerel yönetimlerde karar verme ve uygulama süreçleri ne kadar açık olursa katılım ve denetim de o kadar sağlanabilmektedir ​ (Çelik, Çelik, & Usta, 2008, s. 92)​. Yukarıda sıralanmış olan tüm bu maddeler ile birlikte yönetimdeki avantajları, yönetimdeki gelişmeler ve bilişim teknolojilerinin aracılığı gibi temel nedenlerden dolayı ilerleyen yıllarda yerel yönetimdeki şeffaflaşmanın yaygınlaşması sürecinin devam edeceği tahmin edilmektedir. Bundan hangi ülkenin ya da yerel birimin ne kadar, nasıl etkileneceği ve başarı düzeyi ise birbirinden farklılık gösterecek ve sürecin nasıl tasarlandığı-uygulandığı ile ilişkili olacaktır.

Kaynakça

Akpınar, M. (2011). “Gün Işığında Yönetim Açısından Türk Kamu Yönetiminde Açıklık ve Şeffaflık Sorunu”. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 235–261.

Ball, C. (2009). “What Is Transparency?”. Public Integrity, 293–308.

Bulgan, E. (2008). “Avrupa Yerel Yönetimler Özerklik Şartı ve 5393 Sayılı Belediye Kanunu” . Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Doktora Tezi).

Çelik, V. , Çelik, F. & Usta, S. (2008). “Yerel Demokrasi ve Yerel Özerklik İlişkisi”. Niğde Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 1(2), 85–102.

Çukurçayır, M. A., Özer, M. A., & Turgut, K. (2012). “Yerel Yönetimlerde Yolsuzlukla Mücadelede Yönetişim İlke ve Uygulamaları”. Sayıştay Dergisi(86), 1–25.

Doğan, M. (2014). “Yerel Yönetimlerde Açıklık Politikaları”. Öneri Dergisi, 10(40), 173–183.

Eryılmaz, B. (2019). Kamu Yönetimi. Kocaeli: Umuttepe Yayınları.

Gürün, F., & Gezici, Z. (2018). “Yerel Yönetimlerde Şeffaflığın Önemi”. Anadolu Bil Meslek Yüksekokulu Dergisi, 13(50), 37–84.

Kalkan, A., & Alparslan, A. M. (2009). “Şeffaflık, İletişim ve Hesap Verebilirliğin Yerel Yönetim Başarılarına Etkileri” . Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi, 1(1), 25–40.

Kırışık, F. (2016). Yönetsel Dönüşüm Sürecinde Şeffaflık ve Bilgi Edinme Hakkı. Ekin Basın Yayın Dağıtım.

Küçük, A. (2017). “Hukukun Hâkim Kılınmasının Bir Gereği Olarak İdarî Şeffaflık ve Bilgi Edinme Hürriyeti”. Liberal Düşünce Dergisi, 69–95.

Pustu, Y. (2005). Yerel Yönetimler ve Demokrasi. Sayıştay Dergisi(57), 121–134.

Yazarın Özgeçmişi

İzel Akkurt, yönetim alanında uzmanlaşma hedefi doğrultusunda kariyerine Mersin Üniversitesi’nde “Kamu Yönetimi” bölümünde başladı. İlerleyen süreçte Erasmus+ projesine katılarak 6 ay boyunca uluslararası kuruluşlar, projeler ve Türkiye’de yarattıkları etkiyi inceleme fırsatı buldu. Bu proje sayesinde farklı kültürlerle birlikte farklı yapılanmalara ilgi duymaya başladı. Lisans eğitimini tamamladıktan sonra, Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi bölümünde “Yönetim Bilimleri” alanında tezli yüksek lisans programına Süleyman Demirel Üniversitesi’nde devam etti. Yüksek lisans sürecinde yönetim alanında uluslararası etkileri de inceleme fırsatı buldu. “Kamu Yönetimi Temel Kanun Tasarısı ve Türkiye’de Merkeziyetçilik” ile “Açık Yönetimin Uluslararası Etkileri Bağlamında Açık Yönetim Ortaklığı Örneği” başlıklarını inceleyerek bilimsel araştırmalar kongrelerde tam metin ve sözlü sunumlar ile katıldı. Halen bu doğrultuda OECD, Avrupa Konseyi ve AB gibi birçok yapının yakından ilgilendiği açık yönetim (open government) konusundaki çalışmalarına devam etmektedir.