İYİ YÖNETİŞİM İLKELERİ AÇISINDAN MURATPAŞA BELEDİYESİ KOMŞU MECLİSİ UYGULAMASININ DEĞERLENDİRİLMESİ

Mertcan Yılmaz

1. GİRİŞ

21.Yüzyılla birlikte dünya oldukça karmaşıklaşmış ve kalabalıklaşmıştır. Nüfusta yaşanan büyük artışlar, toplumun idaresinde de pek çok yeni sorun üretmiştir. Bu bağlamda insanlığın en büyük kurtarıcısı, yaratıcı düşünceyle birlikte geliştirilmiş olan teknolojidir. Pek çok sorunu çözebilmek adına gerek duyulan ürünlerin üretimini teknolojik ilerlemeye borçluyuz.

Nüfus artışı ile yaşanan kalabalık uzun süre boyunca insanlığı doğrudan demokrasi uygulamalarından uzaklaştırarak temsili demokrasiye itmiştir. Bunun yanında gelişen iletişim teknolojisi ile artık insanlığın doğrudan demokrasi uygulamasını gerçekleştirebileceği bir altyapı sağlanabilir hale gelmiştir.

2. DEĞERLENDİRME ÖLÇÜTLERİ

Yönetişim; karar alma konusunda yetki sahibi karar alıcıların, hakkında karar aldıkları kişi ve toplulukları karar alma işine dâhil etmeleri sürecidir. Kavram, kamu yönetimi disiplini üzerinden değerlendirilirse, geliştirilen kamusal politikalara ilgili-ilişkili paydaş ve tarafların katkı sunmak üzere dahil edilmeleri şeklinde ifade etmek mümkündür (Aydınlı ve Memiş, 2015: 117). Bununla birlikte yönetişim kavramı, iyi yönetişim kavramıyla sıkça karıştırılmaktadır (Çukurçayır, vd. 2012: 10). İyi yönetişim, sürece katılımdan ziyade demokratik yönetim için gerekli ilkeleri vurgulamakta olan bir yönetim anlayışıdır (Toksöz, 2008: 3). Gerekli ilkeler farklı kaynaklar içerisinde çeşitli sınıflandırmalara maruz kalsa da, temel maksadın demokratik yönetime ulaşmak olduğu unutulmamalıdır.

Avrupa Konseyi, iyi yönetişim ilkelerini 12 başlığa ayırmaktadır.

1- Seçimlerin adil şekilde yürütülmesi, temsil ve katılım

2-Cevaplanabilirlik

3-Etkililik ve verimlilik

4-Açıklık ve şeffaflık

5-Hukukun üstünlüğü

6-Etik davranış

7-Yetkinlik ve kapasite

8-Yenilikçilik (inovasyon) ve değişime açıklık

9-Sürdürülebilirlik ve uzun vadeli oryantasyon

10-Sağlam mali yönetim

11-İnsan hakları, kültürel çeşitlilik ve sosyal uyum

12-Hesap verebilirlik (Avrupa Konseyi, 2023)

Komşu Meclisi uygulaması, bu 12 ilke etrafında değerlendirilecektir. Avrupa Konseyi ilkelerin açıklamalarını da paylaşmıştır ve değerlendirme bu ayrıntıları takip edecektir.

3. BELEDİYELERİN İYİ YÖNETİŞİMLE İLGİLİ HUKUKİ YÜKÜMLÜLÜKLERİ

Belediyelerin görevleri, özetle mahalli müşterek tipte ihtiyaçların karşılanmasıdır. Bu yetki aynı zamanda coğrafi bir sınırlayıcıdır. Bir belediye, faaliyetlerini gerçekleştirirken dünyanın en iyi yöntem, ürün veya hizmetini geliştirip kullandığında diğer belediyeler aynı şekilde hareket etmek zorunda değildir. Bu durum belirli ölçüde yerel ihtiyaçların tespiti sorumluluğundan kaynaklanmaktadır çünkü aynı sınıflamaya girebilecek yerel ihtiyaçlar aynı şekilde giderilemeyebilir. Bu bağlamda belediye meclisi ve belediye encümeni karar organları olarak, belediye başkanı ise yürütme organı olarak faaliyetleri gerçekleştirmektedir. Bazı yetki ve sorumluluklar ise doğrudan ilgili kanunlarda yer almaktadır.

Belediyelerin yetki ve sorumlulukları temel haliyle 5393 sayılı Belediye Kanunu içerisinde düzenlenmektedir (Belediye Kanunu, Madde 1). Hemşerilere belediye karar ve hizmetlerine katılımla yardımlarından yararlanma hakları verilmiştir. Yardımlar insan onurunu zedelemeyecek şekilde sunulmak zorundadır. Hemşeriler arası sosyal-kültürel ilişkilerin geliştirilmesi ve kültürel değerlerin korunması hususunda gerekli çalışmaları yapmak ve ilgili uzman kişilerin katılımı için gereken tedbirleri almak sorumluluk olarak belediyelere verilmiştir (Belediye Kanunu, Madde 13).

Belediyeler, 5018 sayılı kanuna göre iç ve dış denetimi gerçekleştirir (Belediye Kanunu, Madde 55). Belediye başkanı ve harcama yetkisi verilmiş olan diğer görevliler, bütçe ödeneklerinin verimli harcanmasından sorumlu kılınmıştır (Belediye Kanunu, Madde 61). Belediye, kent konseyinin faaliyetlerini etkili ve verimli yürütebilmesi adına yardım ve destek sunmalıdır. Kent konseyi ise; kentin hak ve hukukunun korunması, sürdürülebilir kalkınma, sosyal yardımlaşma ve dayanışma, saydamlık, hesap sorma, hesap verme ve katılım gibi ilkeleri hayata geçirmeye çalışır (Belediye Kanunu, Madde 76). Belediyeler, verimliliğin artması, dayanışma ve katılım sağlanması adına çeşitli hizmetlerde gönüllü katılımına yönelik program uygular (Belediye Kanunu, Madde 77).

4. KOMŞU MECLİSİ UYGULAMASI

Gelişen iletişim teknolojinin sunduğu imkânlar, Antalya Muratpaşa Belediyesi tarafından değerlendirilerek yönetişim adına kullanılmaktadır. Bu bağlamda Komşu Meclisi uygulaması hayata geçmiştir. Amaç, vatandaşların eşit ve adil şekilde kent yönetimine katılımını sağlayarak ortak karar alma kapasitesini artırmaktır (Muratpaşa Belediyesi, 2023). Uygulama, 21 Şubat 2020 tarihinde hizmete geçmiştir (Muratpaşa Belediyesi, 2020: 86). Özetle bu uygulama, vatandaşların forum içerisinde tartıştığı ve belediyenin açtığı konularda oy kullandığı basit bir sisteme sahiptir.

Komşu Meclisi uygulamasının işleyişi, bazı temel ilkeler ile şekillendirilmiştir. Muratpaşa’da resmi olarak ikamet eden 13 yaş üstü herkes eşit oy hakkıyla kararlara katılım gösterebilir. Bütçenin bir kısmı doğrudan buraya tahsis edilip vatandaş tercihleri ekseninde harcanır. Ele alınan meseleler; yerel düzeyde güncel, geleceğe yönelik ve belediye yetki-sorumluluğunda olan konulardır. Oylamaya sunulacak konular en az 3 gün forumlarda tartışılır ve sonrasında oylamaya açılır. “Bir Fikrim Var” bölümü üzerinden vatandaşlar projelerini sunabilir. Veri analistleri forumda tartışılan konuları inceleyerek belediye yerel politikasına katkı sağlar (Erdoğan, 2020: 57).

5. İYİ YÖNETİŞİM İLKELERİ BAĞLAMINDA KOMŞU MECLİSİ

Seçimlerin adil şekilde yürütülmesi, temsil ve katılım: Uygulama mevzuata uygundur. Herkese eşit oy hakkı tanınmasıyla herkesin söz sahibi olması sağlanmıştır. Forum tartışması sayesinde toplumsal uzlaşıya imkân tanınmıştır. Herkesin fikir paylaşımına müsaade edilmiştir.

Cevaplanabilirlik: Yapılanma ve prosedürler, toplumun beklentileri ve ihtiyaçlarına uyarlanmaktadır. Özellikle ayrılan bütçenin hangi alanda kullanılacağına dair seçim imkânı, bütçenin ihtiyaçlara yönlendirilebilmesi bakımından etkilidir. Talep ve şikâyetlere dönüş, uygulamanın maksadı içerisinde yer almadığından değerlendirilememektedir.

Etkililik ve verimlilik: Uygulama verimlilik denetimi maksadı gütmez. Analistlerin incelemeleri ve vatandaş projeleri ile geliştirmelere imkân tanınmıştır. Uygulamanın temelinde kaynakları verimli kullanmak bulunmaktadır çünkü toplumun harcama yapmayı planladığı alanı tespit etmesini ve seçmesini amaçlamaktadır.

Açıklık ve şeffaflık: Gerekli bilgiler ayrıntılı şekilde halkın erişimine sunulmaktadır.

Hukukun üstünlüğü: Kanunla belirlenen sınırlamalara riayet edilerek faaliyet gösterilmektedir. Kapsama alanı yine kanunda belirtildiği üzere mahalli müşterek ihtiyaçlar bazındadır. Bunun dışında forumda geçen küfür, hakaret ve tehdit içerikli yorumlar yetkililer tarafından platformdan kaldırılmaktadır. Hukuki ve cezai sorumluluğun yorum yapıcıya ait olduğuna dair kabul ve taahhüt alınmaktadır (Erdoğan, 2020: 54).

Etik davranış: Yolsuzluğu önlemek ve mücadele maksatlı bir tedbir olarak oylama sistemi mevcuttur. Kararı bizzat kamu aldığı için kamu yararı ön plandadır. Şahısların bireysel çıkarını içeren bir oylamada oy verme haklarının durumuna dair bir bilgi yoktur.

Yetkinlik ve kapasite: Çalışanların korunması ve motivasyonu insan kaynakları gibi belediyenin diğer birimlerini alakadar etmektedir. Uygulama bu hususu içermediğinden değerlendirmeye uygun değildir.

Yenilikçilik ve değişime açıklık: Yeni ve etkili çözümler için vatandaş fikirleri alınmaktadır. Bunun yanında veri analistleri de inisiyatif almaktadır. Değişime elverişli iklim sağlanmıştır.

Sürdürülebilirlik ve uzun vadeli oryantasyon: Karar alımı vatandaşlara aittir ve sürdürülebilirlikle geleceği değerlendirerek oy vermek onların inisiyatifindedir.

Sağlam mali yönetim: Planlar halka danışılarak hazırlanmaya çalışılmaktadır. Sistemin benzerleri komşu belediyeler ve büyükşehir belediyesinde işletilmemektedir. Sisteme dayalı bir yerel yönetim işbirliği yoktur. İhtiyatlı mali plan hazırlamak belediyenin sorumluluğunda olsa da uygulama bunun doğruluğunu ölçemez ancak vatandaşlar ihtiyatlı olmadığını düşünüyorsa tavır olarak bütçeye olumsuz oy verebilir.

İnsan hakları, kültürel çeşitlilik ve sosyal uyum: Herkes, eşit oy hakkına sahip olduğundan ayrımcılık söz konusu değildir. Bunun yanında ilçede bir işletmesi olduğu halde ikameti olmayanlar oy kullanamamaktadır. Oy kullanma hakkı olup da gerekli cihaz ve iletişim altyapısına sahip olamayan dezavantajlı grupların uygulamaya entegrasyonu ile alakalı özel bir çaba gösterildiğine dair açık kaynaklı bilgi yoktur.

Hesap verebilirlik: Uygulamanın kötü niyetli kullanımına karşın hukuki yollar açıktır. Karar alıcılar sorumluluk üstlenmektedir. Örneğin, oylama sonuçları hukuki ihtiyaç durumunda Komşu Meclisi önerisi olarak belediye meclisine sunulmaktadır (Erdoğan, 2020: 57).

6.UYGULAMANIN ZAYIFLIKLARI VE RİSKLERİ

Uygulama üzerinde alınan kararların hukuki anlamda bir yaptırım gücü yoktur. Belediye Kanunu’na göre belediyelerin hizmetlerle ilgili görüş ve düşüncelerini tespit etmek amacıyla kamuoyu yoklaması ve araştırması yapma yetkisi vardır (Belediye Kanunu, Madde 15). Uygulama kararları da teknik olarak bu madde düzeyinde bir hukukiliğe sahiptir. Seçmenler belediye başkanı ve meclis üyelerini seçerek aslında tüm sürecin ilerleyişini onların inisiyatifine bırakmıştır. Seçmenin oyladığı bütçe zaten çoktan hazırlanmıştır. Sadece bir onay almayı beklemektedir. Dolayısıyla katılımın evet-hayır demek seviyesinde olduğu da açıktır. Ayrıca 2021–22–23–24 yıllarının bütçeleri kabul edilmiştir (Muratpaşa Belediyesi, 2023) ancak kabul edilmediği bir senaryo hiç gerçekleşmemiştir. Bütçenin geçmemesi halinde belediyenin ne yapacağına dair açık kaynaklı bir bilgi yoktur. Dolayısıyla bu mesele teoride kalmaktadır. Bu bağlamda seçmenlerin oylamaya katılımları anlamsızlaşabilir çünkü belediye, reddedilen bütçeyi meclisten geçirebilir. Böylece uygulama, göstermelik bir demokrasi aracı olarak kalır.

Uygulamada oy veren vatandaş sayısına dair bir paylaşım yoktur. Oylamalar sadece oransal olarak ifade edilmektedir. Bunun yanında Antalya halkı yerel oylamalara önem vermeyebilir. Antalya Büyükşehir Belediyesi de bazı düzenlemelerinde kamuoyu yoklaması uygulamıştır. Bunlardan 2015 yılı Şarampol Caddesi’ni içeren, 2016 yılı Doğu Garajı ve çevresini içeren ve 2017 yılı Şarampol Caddesi’ni içeren 3 kamuoyu yoklaması Muratpaşa ilçesinde gerçekleşmiştir. 3 oylama sırasıyla 9, 2 ve 2 mahallede gerçekleşmiş, 75.559 seçmenden 9.540’ı (%12,62) oy kullanmıştır (Duru, 2022: 102). Katılım, Türkiye’nin genel seçimlere ve mahalli idareler seçimlerine katılımı göz önüne alındığında oldukça düşük bir oranda kalmıştır. Bunun açıklanabilmesi adına pek çok neden sıralanabilse de, bu nedenler katılım düzeyini artırmamaktadır.

Uygulama sanal ortamda kullanılmaktadır ve düzgün işleyebilmesi için alanın bir takım teknik ihtiyaçlarının giderilmesi gerekmektedir. Bu ihtiyaçlar; web sistemi, oylamanın güvenliği ile gizliliği, altyapı güvenliği, kimlik doğrulama ile yetkilendirme ve suistimallerin önlenmesi (Mert, 2018: 108–111) olmak üzere 5 başlıktan oluşmaktadır. Belediye Başkanı Uysal, suistimal sorununu şifreyle çözdüklerini ve ekibinin bu mesele üzerinde çalıştığını ifade etmiştir. Bunun yanında henüz (15 Eylül 2020 itibarıyla) o tipte bir durumla karşılaşılmadığını de eklemiştir (Kurtay, 2020). Uygulamanın henüz hukuki bir güce sahip olmaması bu noktada etkili olabilir. Her ne kadar savunma sistemi üzerine çalışılmış olsa da, gerçek bir çatışma durumunda ne olacağına dair tecrübe yoktur.

7.SONUÇ

Uygulama iyi yönetişim ilkeleri ile oldukça uyumlu bir yapıya sahiptir. Bunun yanında kamu otoritesine etkisi düşük seviyede görünmektedir. Demokrasi kültürünü oturtmaya çalışması nedeniyle önemlidir. Ayrıca benzeri uygulamalara ön ayak olması açısından tecrübe edilmesi faydalıdır. Bunun yanında bu tecrübe sadece yerele değil genelde gerçekleşecek benzeri uygulamalar hususunda da kanaat oluşturabilecek yapıya sahiptir.

Yerel yönetimlerin hukuk üretimi noktasında bir yetkileri olmasa da, uygulama bir şekilde hukuki yaptırım gücüne kavuşursa vatandaşların bu uygulamalara katılımları gerekli faaliyetlerin gerçekleştirilmesi yoluyla yükseltilirse ve sisteme karşı gerçekleştirilebilecek saldırı-suistimal gibi eylemler sağlam bir savunma mekanizması ile engellenirse; yerelde doğrudan demokrasinin pilot uygulaması olarak öne çıkabilecektir. Böylece dijitale dönüşümün demokrasi ayağında dikkate değer bir hareketlilik yaşanacaktır. Bu anlamda uygulama, güçlü bir potansiyele sahiptir.

8. KAYNAKÇA

Avrupa Konseyi. (2023) 12 Principles of Good Governance. Avrupa Konseyi. https://www.coe.int/en/web/good-governance/12-principles#{%2225565951%22:[]}

Aydınlı, H. İ., Memiş, L. (2015). 1990’lardan Günümüze Türkiye’de Yönetişim (Govarnence): Literatüre Dayalı Bir İnceleme. Sosyal Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 15(29), 116–143.

Belediye Kanunu, Resmi Gazete, Sayı: 25874, 13.07.2005.

Çukurçayır, M. A., Özer, M. A., Turgut, K. (2012). Yerel Yönetimlerde Yolsuzlukla Mücadelede Yönetişim İlke ve Uygulamaları. Sayıştay Dergisi, (86), 1–25.

Duru, A. A. (2022). Yerel Yönetimler İçin Bir Doğrudan Demokrasi Uygulaması Önerisi: Yerel Referandum. G. Ak. (Ed.), Kent ve Demokrasi Tartışmaları (sf. 83–110).

Erdoğan, O. (2020). Yerel Politikaların Şekillenmesinde Dijital Demokrasi Uygulaması Olarak Antalya Muratpaşa Belediyesi Komşu Meclisi. Uluslararası Yönetim Akademisi Dergisi, 3(1), 48–60.

Muratpaşa Belediyesi. (2023) Oylama. Muratpaşa Belediyesi. https://komsumeclisi.com/oylama

Kurtay, S. (2023, Ekim 15) Muratpaşa Belediyesi’nde Doğrudan Demokrasi Denemesi: Komşu Meclisi. https://www.gazeteduvar.com.tr/muratpasa-belediyesinde-dogrudan-demokrasi-denemesi-komsu-meclisi-haber-1501737

Mert, E. (2018). Doğrudan Demokrasinin Günümüz Koşullarında Uygulanabilirliği [Yüksek lisans tezi, İstanbul Arel Üniversitesi].

Muratpaşa Belediyesi. (2020). Faaliyet Raporu. Muratpaşa Belediyesi.

Toksöz, F. (2008). İyi Yönetişim El Kitabı. TESEV Yayınları.